Pakaian Tradisi

            Kadazandusun terkenal dengan kaum yang mempunyai banyak sub-etnik yang kaya dengan budaya mereka sendiri. Oleh itu, setiap kaum dalam kadazan-dusun mempunyai perbezaannya pakaian tradisionalnya yang tersendiri. Setiap etnik dalam kaum kadazan-dusun ini mempunyai keunikannya yang tersendiri Contohnya pakaian tradisi bagi etnik dusun bundu di Ranau dan Liwan di Tambunan adalah berbeza dengan pakaian tradisi bagi etnik Lotud di Tuaran dan juga Kimaragang di Kota Marudu.

            Pakaian ini biasanya dipakai dimusim perayaan seperti pesta kaamatan dan juga upacara khas seperti perkahwinan. Kebiasaannya para gadis dari kaum Kadazandusun akan memperagakan jenis pakaian tradisi ini apabila adanya pertandingan unduk ngadau kaamatan di peringkat negeri Sabah. Antara perbezaan pakaian suku kaum kadazan-dusun ialah seperti berikut: Pakaian tradisi suku kaum Kadazandusun kaya dengan keunikannya. Ini adalah kerana, ianya berlainan diantara satu tempat dengan tempat yang lain. Setiap etnik dalam kaum Kadazandusun ini mempunyai perbezaan dari segi pakaian tredisinya.

            Contohnya pakaian tradisi bagi etnik Dusun Bundu di Ranau dan Liwan di Tambunan adalah berbeza dengan pakaian tradisi bagi etnik Lotud di Tuaran dan juga Kimaragang di Kota Marudu. Setiap etnik dalam kaum Kadazandusun ini mempunyai keunikannya yang tersendiri.

            Kebanyakan daripada mereka telah mengekalkan corak dan warna pakaian tradisi yang asli. Warna yang amat popular ialah warna hitam. Warna ini banyak digunakan kerana pada masa dahulu, penduduk asli negeri Sabah hanya bergantung kepada beberapa jenis tanaman dan sayuran untuk dijadikan cecair pencelup kain.

            Mereka hanya perlu menambahkan manik-manik berbagai jenis warna seperti merah, oren, putih serta hijau sebagai perhiasan tambahan. Pakaian tradisi juga termasuklah manuk-manik antik yang dijadikan kalung, tali pinggang, barangan antik berukiran berwarna perak dan tali pinggang yang diperbuat daripada wang syiling dolar berwarna perak. Kesemuanya ini merupakan khazanah turun-temurun yang sangat berharga serta tinggi nilainya.

            Berikut adalah beberapa keterangan tentang pakaian tradisi suku kaum kadazansusun yang amat popular di negeri Sabah.

  Suku Kaum Kadazandusun Penampang

      i.        Ciri-ciri pakaian tradisi.

·         Blaus tidak berlengan,berwarna hitam baldu untuk wanita(Sinuangga).

·         Blaus berlengan pendek, berwarna hitam(baldu) untuk wanita petengahan umur. (Sinompukung)

·         Blaus berlengan panjang untuk wanita golongan tua terutamanya 'bobohizan'(kinoingan).

·         Kemeja berwarna hitam baldu, atau panjang untuk golongan lelaki.

·         Sarong (tapi) panjang berenda 'siling', berwarna hitam

·         Siga - pelbagai corak dan motif pada tenunan

    ii.        Perhiasan pakaian.

·         renda 'siling' utama keemasan pelbagai corak.

   iii.        Barangan kemas

·         Himpogot - wang syling berwarna perak.

·         Tinggot - Tali pinggang berwarna perakdiperbuat daripada wang syling dolar abad awal 20-han.

·         Tangkong - Diperbuat daripada leburan logam tembaga bercorakkan gong dan berbentuk cincin (husau) yang disarungkan dalam lingkaran rotan yang halus.

·         Gelang (gohong)

·         Rantai leher (hamai)

·         Anting-anting (simbong)

·         Cincin (sinsing)

·         Kerongsang berwarna keemasan

   Rungus Di Kudat

      i.        Ciri-ciri Pakaian Tradisi

·         Blaus berwarna hitam bercorak yang dipakai aras dada ke pinggang dipanggil 'Banat Tondu'.

·         Sarong(Tapi Rinugading) hingga ke paras lutut sahaja.

·         Kain hitam berukuran lebar 28-30 sm. Ia disarungkan ke leher lalu diletakkan di bahu dan berjuntai ke lengan berbentuk pakaian berlengan.

·         Baju Kemeja hitam berlengan pendek atau panjang untuk golongan lelaki.

·         Siga

    ii.        Perhiasan Pakaian

·         Kain bercorak, tenunan halus pelbagai corak.

·         Cincin tembaga serta manik-manik antik disarungkan dalam 'togung ' menjadi tali pinggang berwarna-warni yang dipanggil 'orot'.

·         Manik-manik dipanggil " lobokon " digantung di pinggang.

·         Sepasang selendang (pinakol) berukuran 6-8 sm lebar. Ia diperbuat daripada manik-manik berunsurkan corak purbakala.

   iii.        Barangan Kemas

·         Rantai leher (sandang) diperbuat daripada kulit kerang (Kimia) berwarna putih berkilauan dan tulang haiwan.

·         Sanggul (titimbok)

·         'Burambun' dan 'Giring' barangan antik yang diperbuat daripada logam emas berbentuk loceng.

·         'Sisingal' - manik-manik serta kulit kerang diikat bersama membentuk rantai yang diikat di bahagian dahi.

·         Cebisan kain dijahit membentuk tocang (rampai) berwarna-warni, diikat di tengkuk.

   Kadazandusun Papar

      i.        Ciri-ciri Pakaian Tradisi

·         Blaus baldu hitam berlengan panjang (siya)

·         Blaus putih (baju dalam)

·         Sarong (gonob) baldu hitam hingga paras lutut.

·         Siga (lelaki)

·         Baju kemeja baldu hitam berlengan panjang.

·         Siung (wanita)

¾    berbulu binatang (burung) berwarna apa sahaja untuk wanita bujang.

¾    berbunga-bunga untuk golongan wanita sudah berkahwin.

¾    tiada perhiasan di siung .

    ii.        Perhiasan Pakaian

·         Butang berwarna keemasan (kubamban) sebanyak 8 pasang di dada.

·         Renda keemasan (siling) dan labuci (dijahit disekeliling lipatan tangan dan leher)

·         8 pasang butang berwarna keemasan dijahit di lengan blaus.

·         Tenunan 'rinangkit ' bercorak cetusan bintang dijahit secara menegak dan melintang pada sarong (gonop).

   iii.        Barangan Kemas

·         3 bentuk kerongsan antik keemasan berbentuk duit syiling.

·         Gelang (belilit) perak.

·         Tali pinggang berwarna perak (rupiah) berbentuk duit syiling.

   iv.        Cara Pemakaian.

·         3 pasang untuk wanita bujang.

·         2 pasang untuk wanita berkahwin.

·         1 pasang untuk wanita berstatus balu atau golongan berumur.

·         Tali pinggang kecil berwarna perak untuk menunjukkan si pemakai dari golongan berada.

  Lotud Tuaran

" Lorud "(Blaus berlengan panjang)

a) Dipakai oleh Lotud Tantagas semasa upacara rasmi.

      i.        Ciri-ciri Pakaian Tradisi

·         Blaus hitam berlengan panjang (sukub kopio), bercorak warna merah sebagai warna utama. Tinobugi berwarna merah, kuning keemasan dijahit pada pergelangan tangan, tepian blaus dan di dada.Corak bermotif bambu (Ukob)berwarna merah,oren, biru dan hijau dijahit tangan di atas jahitan warna keemasan di pergelangan tangan.

·         " Gonob " pula bercorak warna merah dijahit ditepi kiri (bangkit) serta tinobugi dijahit melintang diparas betis. Ukuran gonob adalah dibawah paras lutut.

·         Sandai. Ia sejenis kain skaf panjang yang dipakaikan disekeliling bahu.

    ii.        Perhiasan Pakaian

·         Kain putih (haboi) sebagai tali pinggang .

·         Tali pinggang (loti) putih dan perak. Ditambah dengan 2 kelepak ikatan hitam untuk wanita sudah berkahwin.

·         Rambut disanggul seperti 'Sinulug' (atas) 'Sinungkok' (bawah) "Ginuli" pula dililitkan di sekeliling sanggul 'sinulug'.

·         Sigar dan siwot.

¾    Sigar - Ia diperbuat daripada daun nipah serta mempunyai daun emas. Brunei yang diukir tangan. Tepian sigar dihias dengan rotan yang dicelup dengan warna merah.

¾    Siwot - Ia terdiri daripada ikatan 4 helai bulu ayam putih diikat dengan kain merah . Setiap bulu dilekatkan pada cebisan bambu nipis. Beberapa helai bulu hitam disertakan juga. Helaian 1 dan 4 mesti mempunyai rantai manik emas dan biru berhiaskan cebisan kain merah.

   iii.        Barangan Kemas

·         Himpogot wang syling berwarna perak.

·         Tinggot - Tali pinggang berwarna perakdiperbuat daripada wang syling dolar abad awal 20-han.

·         Tangkong - Diperbuat daripada leburan logam tembaga bercorakkan gong dan berbentuk cincin (husau) yang disarungkan dalam lingkaran rotan yang halus.

·         Gelang (gohong)

·         Rantai leher (hamai)

·         Anting-anting (simbong)

·         Cincin (sinsing)

·         Kerongsang berwarna keemasan.

   Dusun Tindal Tempasuk Kota Belud

      i.        Ciri-ciri Pakaian Tradisi

·         Blaus berlengan panjang (sinipak ) berwarna hitam.

·         Gonob (sarong) paras lutut.

    ii.        Perhiasan Pakaian

·         Renda bercorak dijahit tangan pada lengan blaus.

·         Lengan blaus di atas siku ke bawah pula dibelah dan dijahit tangan dengan berbagai corakl kain berenda.

·         Kain hitam berlapis-lapis dengan renda kuning keemasan (sunduk do sunalatan) disandang di tangan sebelah kanan.

·         2 pasang selendang merah.

·         Kain dastar sebagai kolar baju.(selindang lolopot)

·         Gonob ditenun sendiri oleh suku kaum Dusun Tindal menggunakan kain tenunan dari hasil pemprosesan pisang larut (textil musa)

   iii.        Barangan Kemas

·         Manik-manik antikb)Tali pinggang yang lebar (Kinokogis)a) Sinipogot - 4 gelang sinipogot yang diperbuat daripada wang syiling dolar perak.

·         Gelang Perak ( Saring Perak ).

·         Anting-anting Perak.

·         Beg kecil berwarna perak (pouch) diukir tangan beserta rantai leher (kiupu). Ia dipakai sebagai rantai leher.

  Murut Tagal Dari Daerah Keningau

      i.        Ciri-ciri Pakaian Tradisi.

·         Blaus tidak berlengan ( sampayau pinongkoh ).

·         Sarung ( tapi ) berwarna hitam paras bawah lutut. Keunikan Tenunan manik-manik berwarna-warni dan bercorak secara melintang dan menegak di seluruh bahagian depan dan belakang blaus serta sarung.

    ii.        Perhiasan Pakaian

·         Manik-manik bercorak serta berwarna-warni seperti warna merah, putih, oren dan hijau.

   iii.        Barangan Kemas

·         Tali pinggang ( tirol ringgit ) yang diperbuat daripada wang syiling antik dolar warna perak.

·         Tali pinggang ( sukayan ) diperbuat daripada manik kristal berwarna merah / coklat ( sapulu ).

·         Manik-manik warna biru ( botina ) dipakai ( berjuntai ) pada pinggang.

·         Tali pinggang ( bungkas ) diperbuat daripada manik-manik yang berlapis-lapis berwarna putih yang sukar didapati sekarang. Bungkas merupakan warisan turun temurun ahli keluarga dan bernilai RM 10 000. 00.

·         Rantai leher berwarna putih biru dan merah yang diperbuat daripada manik dan ukiran kayu.

·         Gelang tangan yang diperbuat daripada manik